Jona Lendering<p><strong>Faits divers (35)</strong></p>Uit het geplunderde museum in Soedan.<p>Een nieuwe aflevering van de onregelmatig verschijnende reeks faits divers, met deze keer slecht en goed nieuws.</p><p><strong>Roof</strong></p><p>Eerst slecht nieuws: zoals bekend woedt in Soedan, het antieke <a href="https://mainzerbeobachter.com/2021/12/02/nubie/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Nubië</a>, een burgeroorlog. Een paar dagen geleden heroverde het leger delen van Khartoum op de rebellen, en daarbij is het Nationaal Museum voor de tweede keer <a href="https://www.theguardian.com/world/2025/mar/31/sudan-war-national-museum-khartoum-rsf-paramilitaries-looting-ancient-treasures-kush-nubia-pharoahs" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">geplunderd</a>. Het doet wat denken aan de plunderingen in de Egyptische stad Malawi en in het nationaal museum in <a href="https://mainzerbeobachter.com/2011/07/28/de-plundering-van-het-museum-in-bagdad/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Bagdad</a>, waarvan bekend is dat kunsthandelaren in de stad aanwezig waren om zorg te dragen voor een snelle heling.</p><p></p><p>Maar er is over roof ook goed nieuws. Het museum van Bagdad kreeg vorige maand zo’n <a href="https://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/110320252" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">27.000 voorwerpen</a> terug. En in <a href="https://mainzerbeobachter.com/2021/10/16/kalhu-ofwel-nimrud/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Nimrud</a>, in 2014 aangevallen door de zogenaamd Islamitische Staat, zijn <a href="https://www.rudaw.net/english/middleeast/iraq/230320251" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">35.000 voorwerpen</a> terug. Ik weet niet precies wat de getallen betekenen, maar het is altijd beter dan dat het weg blijft.</p><p><strong>Prehistorie</strong></p><p>Een van de eerste metalen die de mensheid leerde gebruiken, is het koper. Andere metalen, zoals goud, volgden wat later. We noemen het millennium voor de Bronstijd ook wel het <a href="https://mainzerbeobachter.com/2021/02/25/het-begin-van-de-oudheid/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Chalcolithicum</a>, wat letterlijk Kopersteentijd betekent maar ook wel wordt vertaald als de Kopertijd. Traditioneel gingen archeologen ervan uit dat de ontwikkeling van de landbouw, de vaste woonplaatsen en het aardewerk hand in hand gingen, en alledrie waren verondersteld voor de ontwikkeling van de metaaltechniek. Dat idee is al een tijd geleden opgegeven: in de Levant en noordelijk Mesopotamië heeft al vroeg landbouw bestaan zonder aardewerk en in Egypte waren boeren zonder boerderijen. We spreken nu meer van neolithiseringsprocessen dan van het ontstaan van “het” Neolithicum.</p><p>Als ik <a href="https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352409X25000835" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">dit artikel</a> over een opgraving in het Turkse deel van Mesopotamië goed begrijp, is zelfs neolithisering geen vereiste meer en hadden jagers en verzamelaars al belangstelling voor koperbewerking. Ik ben te weinig met het specialisme vertrouwd om het bericht te kunnen beoordelen, maar het verraste me.</p><p>Nu we toch zijn beland in onderzoek naar de aanloop naar de Oudheid, is ook <a href="https://www.science.org/content/article/skeletons-green-sahara-offer-genetic-peek-lost-human-population" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">dit berichtje</a> leuk: er is DNA-materiaal gevonden dat toebehoorde aan de mensen die in de Sahara woonden voordat deze uitdroogde. Zeg maar de makers van de reliëfs aan de <a href="https://mainzerbeobachter.com/2018/05/16/wadi-mathendous/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Wadi Mathendous</a> en andere <a href="https://mainzerbeobachter.com/2019/06/01/woestijnkunst/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">woestijnkunst</a>.</p><p><strong>Slechte journalistiek</strong></p><p>Uit Israël, uiteraard. Het Bijbelboek <em>Koningen</em> vermeldt een ontmoeting, ergens rond 610 v.Chr., tussen koning Josia van Juda en farao Necho II.</p><blockquote><p>Tijdens de regering van Josia trok farao Necho, de koning van Egypte, naar de <a href="https://mainzerbeobachter.com/2023/04/05/de-eufraat/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Eufraat</a> op om zich bij de koning van <a href="https://mainzerbeobachter.com/2017/07/28/assyrie/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Assyrië</a> te voegen. Koning Josia ging de farao tegemoet, maar toen ze elkaar in Megiddo troffen, werd hij door hem gedood.<span>noot<span> <a href="https://www.debijbel.nl/bijbel/NBV21/2KI.23" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank"><em>2 Koningen</em> 23.29</a>; NBV21.</span></span></p></blockquote><p>De auteur van <em>2 Kronieken</em>, die drie eeuwen later het boek <em>Koningen</em> navertelt, voegt een complete veldslag toe.</p><blockquote><p>Josia trok zich niet terug, maar verkleedde zich om met Necho slag te leveren. Hij … ging in de vlakte van Megiddo tot de aanval over. Hij werd door boogschutters geraakt en riep toen zijn dienaren toe: “Haal me hier weg, ik ben zwaargewond.” Zijn dienaren haalden hem van zijn strijdwagen, legden hem op zijn andere wagen en brachten hem naar <a href="https://mainzerbeobachter.com/2023/08/06/het-oudste-jeruzalem/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Jeruzalem</a>. Daar stierf hij, en hij werd bij zijn voorouders begraven.<span>noot<span> <a href="https://www.debijbel.nl/bijbel/NBV21/2CH.35" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank"><em>2 Kronieken</em> 35.22-2</a>4; NBV21.</span></span></p></blockquote><p>Deze passage geldt als <a href="https://mainzerbeobachter.com/2017/03/20/mom-eliminatie/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">elimineerbaar</a>: omdat <em>Kronieken</em> is afgeleid van <em>Koningen</em>, is de toegevoegde informatie afkomstig van een latere bewerker. De historiciteit van de veldslag is dus weliswaar niet helemáál uitgesloten, maar wel kwestieus. Evengoed hebben archeologen nu <a href="https://www.timesofisrael.com/archaeologists-find-first-evidence-of-epic-biblical-battle-at-armageddon/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">bewijs</a> gevonden voor een hypothetische veldslag. Of het klopt, daarover valt een boom op te zetten, maar dat Megiddo wordt aangeduid met de apocalyptische naam Armageddon, is ronduit hysterisch. Dit is gewoon slechte journalistiek, maar ja, het is oudheidkunde.</p><p><strong>Petitie</strong></p><p>De instorting van de oudheidkundige instellingen, geïnitieerd in de jaren tachtig, gaat door. Dus maar weer eens een petitie, minder dan twee weken na de petitie voor <a href="https://mainzerbeobachter.com/2025/03/24/alweer-een-petitie/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">oude geschiedenis</a> in Cardiff, namelijk voor het <a href="https://www.sglp.uzh.ch/apps/static/php/petition.php" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">behoud van het Grieks</a> aan de Zwitserse gymnasia.</p><p>Eerdere petities waren er voor</p><ul><li>de archeologische opleidingen in <a href="https://www.change.org/p/arch%C3%A4ologie-in-sachsen-erhalten" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Leipzig</a> en <a href="https://www.adressit.com/antiikin_materiaalisen_kulttuurin_opetuksen_on_jatkuttava_helsingin_yliopistossa" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Helsinki</a>,</li><li>oude talen in <a href="https://www.change.org/p/professur-f%C3%BCr-latinistik-vor-der-streichung" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Frankfurt</a>, <a href="https://www.change.org/p/save-greek-and-latin-at-queen-s-u-canada" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Kingston</a> en (ook al) <a href="https://www.change.org/p/reverse-cardiff-university-s-decision-to-cut-ancient-languages" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Cardiff</a>,</li><li>het &nbsp;museum in <a href="https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/12/05/archeologisch-museum-ename-sluit-eind-dit-jaar/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Ename</a>,</li><li>geesteswetenschappen in <a href="https://www.change.org/p/save-arts-humanities-and-social-sciences-subjects-at-the-university-of-kent" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Kent</a>,</li><li>de gymnasia in <a href="https://www.skrivunder.net/behold_tilskuddet_til_grask_og_latin_a_i_gymnasiet" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Denemarken</a>,</li><li>het <a href="https://www.change.org/p/red-de-opleiding-keltisch-save-the-bachelor-celtic" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Keltisch</a> in Utrecht.</li></ul><p>Dit zijn dus alleen maar oudheidkundige instellingen waarvoor petities zijn opgesteld. Gelukkig helpen ze zo nu en dan. Grieks bleef als schoolvak behouden in <a href="https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScZ5QymxKxo3rhq8pJeHzqed83zi6ZhaCsto6_rY2QHWPXEkg/viewform?pli=1&amp;pli=1" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Vlaanderen</a> en ook het museum in Ermelo bestaat nog. Maar het zou natuurlijk fijn zijn als classici opkwamen voor archeologische instituten en archeologen voor het behoud van de klassieken. Zó moeilijk is het nou ook weer niet.</p><p><strong>Meer faits divers</strong></p><p>Tot slot nog vier dingen die niets met elkaar hebben te maken maar die ik nog even kwijt wil. Deze rubriek heet immers faits divers. Primo, Romeinse opgravingen: een mogelijk door de Goten <a href="https://www.labrujulaverde.com/en/2025/03/a-roman-settlement-destroyed-during-the-gothic-raids-of-the-mid-3rd-century-ad-discovered-in-bulgaria/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">verwoeste nederzetting</a> aan de <a href="https://mainzerbeobachter.com/2023/05/24/de-donau/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Beneden-Donau</a> en een massagraf bij <a href="https://stadtarchaeologie.at/presse/roemischer-sensationsfund-in-simmering/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">Wenen</a>, dat een Romeinse nederlaag uit de eerste eeuw na Chr. documenteert.</p><p>Secondo, het enige <a href="https://www.openculture.com/2025/04/the-only-illustrated-manuscript-of-homers-iliad-from-antiquity.html" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">geïllustreerde <em>Ilias</em>-manuscript</a> uit de Oudheid.</p><p>Terzo, het Rijksmuseum van Oudheden is op <a href="http://www.rmo.nl/donderdagavond" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">donderdagavond</a> geopend en er zijn leuke evenementen. Wat maar weer bewijst dat er voldoende publieke vraag is naar oudheidkundige informatie.</p><p>Quarto, een vraag die heel vaak – een kwart van de gevallen – wordt gesteld, gaat over “hoe weten wetenschappers wat ze weten?” Dat is een vraag waarop archeologische musea schandalig weinig antwoord geven, terwijl journalisten niet lijken te weten hoe groot deze belangstelling is. Over de mismatch tussen de publieke vraag en het museale/journalistieke aanbod spreek ik aanstaande woensdagavond in Deventer – meer informatie <a href="https://www.sciencecafedeventer.nl/aankondiging/2025-04-09-archeologie/" rel="nofollow noopener noreferrer" target="_blank">daar</a>.</p><p><a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/2-koningen/" target="_blank">#2Koningen</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/bagdad/" target="_blank">#Bagdad</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/beneden-donau-limes/" target="_blank">#BenedenDonauLimes</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/chalcolithicum/" target="_blank">#Chalcolithicum</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/eliminatie/" target="_blank">#eliminatie</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/faits-divers/" target="_blank">#FaitsDivers</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/ilias/" target="_blank">#Ilias</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/israel/" target="_blank">#Israël</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/josia/" target="_blank">#Josia</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/khartoum/" target="_blank">#Khartoum</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/koper/" target="_blank">#koper</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/kronieken/" target="_blank">#Kronieken</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/malawi/" target="_blank">#Malawi</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/megiddo/" target="_blank">#Megiddo</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/mesopotamie/" target="_blank">#Mesopotamië</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/nationaal-museum-van-irak/" target="_blank">#NationaalMuseumVanIrak</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/nationaal-museum-van-soedan/" target="_blank">#NationaalMuseumVanSoedan</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/necho-ii/" target="_blank">#NechoII</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/neolithicum/" target="_blank">#Neolithicum</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/neolithisering/" target="_blank">#neolithisering</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/nimrud/" target="_blank">#Nimrud</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/petitie/" target="_blank">#petitie</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/rijksmuseum-van-oudheden/" target="_blank">#RijksmuseumVanOudheden</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/sahara/" target="_blank">#Sahara</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/soedan/" target="_blank">#Soedan</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/turkije/" target="_blank">#Turkije</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/wadi-mathendous/" target="_blank">#WadiMathendous</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/wenen/" target="_blank">#Wenen</a> <a rel="nofollow noopener noreferrer" class="hashtag u-tag u-category" href="https://mainzerbeobachter.com/tag/woestijnkunst/" target="_blank">#woestijnkunst</a></p>